لەنێوان سمکۆی شکاک و شێخ محمودا

لەنێوان سمکۆی شکاک و شێخ محمودا

نوسینی:کەیوان ئازاد

ڕۆژى‭ ‬دووشه‌مه‌‭ (‬8ى‭ ‬كانوونى‭ ‬دووه‌مى‭ ‬1923ز‭) ‬سه‌ركرده‌ى‭ ‬شۆڕشگێڕى‭ ‬خۆرهه‌ڵاتى‭ ‬كوردستان‭ (‬ئیسماعیل‭ ‬خانی‭ ‬سمكۆی‭ ‬شكاك‭) ‬گه‌یشته‌‭ ‬شارى‭ ‬سوله‌یمانى‭ ‬و‭ ‬له‌لایه‌ن‭ (‬شێخ‭ ‬مه‌حموودى‭ ‬نه‌مر‭) ‬مه‌لیكى‭ ‬كوردستانه‌وه‌‭ ‬پێشوازی‭ ‬كرا‭. ‬

شایه‌تحاڵه‌كانى‭ ‬ئه‌و‭ ‬ده‌مه‌‭ ‬ڕووداوه‌كه‌یان‭ ‬به‌‭ ‬دیدارى‭ ‬نێوان‭ ‬دوو‭ ‬مه‌لیكى‭ ‬كوردستان‭ ‬و‭ ‬شكۆمه‌ندیى‭ ‬دوو‭ ‬سه‌رۆكى‭ ‬كورد،‭ ‬باس‭ ‬كرد‭. ‬دیاره‌‭ ‬ئه‌گه‌رچى‭ ‬هاتنى‭ (‬ئیسماعل‭ ‬خانى‭ ‬سمكۆى‭ ‬شكاك‭) ‬بۆ‭ ‬پایته‌ختى‭ ‬حكوومه‌تى‭ ‬باشوورى‭ ‬كوردستان‭ ‬له‌‭ ‬سوله‌یمانى،‭ ‬دواى‭ ‬شكستى‭ ‬شۆڕشه‌كه‌ى‭ ‬بوو‭ ‬له‌‭ ‬به‌رى‭ ‬خۆرهه‌ڵاتى‭ ‬كوردستان‭ ‬و‭ ‬په‌ناهێنانى‭ ‬بوو‭ ‬بۆ‭ ‬باشوور‭ ‬،‭ ‬به‌ڵام‭ ‬هاتن‭ ‬و‭ ‬پێشوازیكردنى‭ ‬له‌لایه‌ن‭ ‬مه‌لیكى‭ ‬باشوورى‭ ‬كوردستان‭ ‬و‭ ‬دانیشتوانى‭ ‬شارى‭ ‬سوله‌یمانى‭ ‬و‭ ‬ده‌وروبه‌ریه‌وه‌‭ ‬وه‌ك‭ ‬مه‌لیكى‭ ‬خۆرهه‌ڵاتى‭ ‬كوردستان‭ ‬مه‌غزا‭ ‬و‭ ‬ماناى‭ ‬گه‌وره‌ى‭ ‬هه‌بوو‭. ‬مانایه‌ك‭ ‬ئه‌وه‌‭ ‬بوو،‭ ‬له‌و‭ ‬ده‌مه‌دا‭ ‬و‭ ‬له‌‭ ‬هه‌ردوو‭ ‬به‌شى‭ ‬باشوور‭ ‬و‭ ‬خۆرهه‌ڵاتى‭ ‬كوردستان‭ (‬دوو‭) ‬كه‌سایه‌تیى‭ ‬شۆڕشگێڕ‭ ‬و‭ ‬نیشتمانپه‌روه‌ر،‭ ‬ده‌یانویست‭ ‬مافى‭ ‬ڕه‌واى‭ ‬نه‌ته‌وه‌كه‌یان‭ ‬به‌‭ ‬سه‌ركه‌وتن‭ ‬بگه‌یه‌نن‭. ‬مانایه‌كى‭ ‬تریش‭ ‬ئه‌وه‌‭ ‬بوو،‭ ‬كه‌‭ ‬له‌‭ ‬كاتى‭ ‬شكستى‭ ‬خه‌باتى‭ ‬به‌شێك‭ ‬له‌‭ ‬كوردستان،‭ ‬به‌شه‌كه‌ى‭ ‬تر‭ ‬ئامێزى‭ ‬كوردانه‌ى‭ ‬بۆ‭ ‬به‌شه‌‭ ‬لێقه‌وماو‭ ‬و‭ ‬شكستخواردووه‌كه‌‭ ‬كرده‌وه‌‭. ‬گه‌وره‌تر‭ ‬له‌و‭ ‬مانایانه‌ش‭ ‬ئه‌وه‌‭ ‬بوو،‭ ‬كه‌‭ ‬له‌گه‌ڵ‭ ‬ئه‌وه‌ى‭ ‬له‌‭ ‬خه‌بات‭ ‬و‭ ‬جوڵانه‌وه‌كه‌ى‭ (‬ئیسماعیل‭ ‬خانى‭ ‬سمكۆى‭ ‬شكاك‭) ‬درابوو،‭ ‬كه‌چى‭ ‬چ‭ (‬شێخ‭ ‬مه‌حموود‭) ‬وه‌ك‭ ‬مه‌لیكى‭ ‬باشوورى‭ ‬كوردستان‭ ‬و‭ ‬چ‭ ‬دانیشتوانى‭ ‬كوردپه‌روه‌رى‭ ‬شارى‭ ‬سوله‌یمانى‭ ‬پایته‌خت‭ ‬و‭ ‬ده‌وروبه‌رى،‭ (‬سمكۆى‭ ‬شكاك‭)‬یان‭ ‬وه‌ك‭ ‬سه‌ركرده‌یه‌كى‭ ‬لێدراو‭ ‬و‭ ‬په‌ناخواز‭ ‬نه‌بینى،‭ ‬به‌ڵكو‭ ‬وه‌ك‭ ‬سه‌رۆك‭ ‬و‭ ‬مه‌لیكى‭ ‬به‌شێكى‭ ‬ترى‭ ‬كوردستان‭ ‬لێیان‭ ‬ڕوانى‭ ‬و‭ ‬پێشوازیان‭ ‬لێ‭ ‬كرد،‭ ‬تا‭ ‬ئه‌و‭ ‬ئاسته‌ى‭ ‬هیچ‭ ‬پێشوازییه‌كى‭ ‬له‌و‭ ‬شێوه‌یه‌،‭ ‬له‌‭ ‬هیچ‭ ‬سه‌رۆك‭ ‬و‭ ‬سه‌ركرده‌یه‌كى‭ ‬تر‭ ‬نه‌كرابوو‭. ‬وه‌ك‭ ‬به‌ڵگه‌ش‭ ‬له‌گه‌ڵ‭ ‬گه‌یشتنى‭ ‬بۆ‭ ‬پایته‌ختى‭ ‬حكوومه‌تى‭ ‬باشوورى‭ ‬كوردستان‭ (‬حه‌وت‭) ‬تۆپ‭ ‬ته‌قێنرا‭. ‬ئه‌وه‌ش‭ ‬وه‌ك‭ ‬نه‌ریت‭ ‬و‭ ‬یاسایه‌كى‭ ‬دیپلۆماسى‭ ‬له‌‭ ‬پێشوازیكردنى‭ ‬سه‌رۆكێك‭. ‬ئه‌مه‌‭ ‬و‭ ‬جگه‌‭ ‬له‌وه‌ى‭ ‬زۆرینه‌ى‭ ‬هه‌ره‌‭ ‬زۆرى‭ ‬دانیشتوانى‭ ‬سوله‌یمانى‭ ‬و‭ ‬ده‌وروبه‌رى‭ ‬به‌‭ ‬جلى‭ ‬ئاڵوواڵا‭ ‬و‭ ‬پۆشاكى‭ ‬كوردی‭ ‬و‭ ‬لێوبه‌خه‌نده‌‭ ‬و‭ ‬بۆنى‭ ‬خۆشه‌وه‌‭ ‬له‌‭ ‬پێشوازیى‭ ‬ئه‌و‭ ‬سه‌ركرده‌‭ ‬تێكۆشه‌ر‭ ‬و‭ ‬كوردپه‌روه‌ردا‭ ‬بوون‭. ‬ئه‌و‭ ‬تێڕوانینه‌ش‭ ‬له‌وپه‌ڕ‭ ‬گه‌وره‌یی‭ ‬و‭ ‬كوردپه‌روه‌رى‭ ‬و‭ ‬سنگفراوانییه‌وه‌‭ ‬بوو،‭ ‬تا‭ ‬ئه‌و‭ ‬سه‌ركرده‌یه‌ى‭ ‬خۆرهه‌ڵاتى‭ ‬كوردستان‭ ‬هه‌ست‭ ‬به‌‭ ‬شكستى‭ ‬شۆڕشه‌كه‌ى‭ ‬نه‌كات،‭ ‬به‌پێچه‌وانه‌وه‌‭ ‬وا‭ ‬سه‌یر‭ ‬بكات،‭ ‬كه‌‭ ‬ئه‌گه‌ر‭ ‬خه‌باتى‭ ‬كوردایه‌تى‭ ‬له‌‭ ‬به‌شێكى‭ ‬كوردستان‭ ‬تێك‭ ‬بشكێت،‭ ‬ئه‌وا‭ ‬له‌‭ ‬به‌شه‌كه‌ى‭ ‬تر‭ ‬بڵێسه‌ى‭ ‬هه‌یه‌‭. ‬وه‌ك‭ ‬ئه‌وه‌ى‭ ‬له‌‭ ‬به‌شى‭ ‬باشوورى‭ ‬كورد‭ ‬مه‌لیك‭ ‬و‭ ‬حكوومه‌تى‭ ‬خۆى‭ ‬هه‌بوو‭. ‬دواى‭ (‬93‭) ‬ساڵیش‭ ‬له‌و‭ ‬مێژووه‌،‭ ‬جارێكى‭ ‬تر‭ ‬باشوورى‭ ‬كوردستان‭ ‬باوه‌شى‭ ‬سۆز‭ ‬و‭ ‬خۆشه‌ویستى‭ ‬بۆ‭ ‬هاونه‌ته‌وه‌‭ ‬و‭ ‬هاوخه‌باته‌كانى‭ ‬له‌‭ ‬خۆرهه‌ڵاتى‭ ‬كوردستان‭ ‬كرده‌وه‌،‭ ‬به‌ڵام‭ ‬جیاواز‭ ‬له‌و‭ ‬كاته‌،‭ ‬ئێستا‭ ‬خۆرهه‌ڵاتى‭ ‬كوردستان‭ ‬یه‌ك‭ ‬سه‌رۆكى‭ ‬نییه‌،‭ ‬به‌ڵكو‭ ‬چه‌ندین‭ ‬سه‌ركرده‌ى‭ ‬هێزه‌‭ ‬سیاسییه‌كانى‭ ‬ئه‌و‭ ‬به‌شه‌ى‭ ‬كوردستان‭ ‬خۆیان‭ ‬به‌‭ ‬سه‌رۆكى‭ ‬بزواتى‭ ‬كوردایه‌تیى‭ ‬ئه‌و‭ ‬به‌شه‌‭ ‬ده‌زانن‭! ‬ته‌نانه‌ت‭ ‬هیچ‭ ‬یه‌ك‭ ‬له‌وان‭ ‬ئاماده‌‭ ‬نییه‌،‭ ‬به‌رامبه‌ره‌كه‌ى‭ ‬به‌‭ ‬گه‌وره‌تر‭ ‬و‭ ‬باشتر‭ ‬له‌‭ ‬خۆى‭ ‬قبووڵ‭ ‬بكات‭! ‬به‌پێچه‌وانه‌وه‌‭ ‬هه‌ندێكیان‭ ‬زۆر‭ ‬به‌‭ ‬كه‌متر‭ ‬و‭ ‬لاوازتر‭ ‬سه‌یرى‭ ‬هاوتاكانى‭ ‬خۆیان‭ ‬ده‌كه‌ن‭! ‬ئه‌مه‌و‭ ‬له‌‭ ‬باشوورى‭ ‬كوردستانیش‭ ‬و‭ ‬له‌و‭ ‬پێگه‌یه‌ى‭ ‬به‌ر‭ ‬له‌‭ (‬93‭) ‬ساڵ‭ ‬له‌مه‌وبه‌ر‭ ‬ڕه‌مزى‭ ‬كوردایه‌تى‭ ‬و‭ ‬كوردبوون‭ ‬و‭ (‬شێخ‭ ‬مه‌حموود‭)‬یش‭ ‬مه‌لیكى‭ ‬باشوورى‭ ‬كوردستان‭ ‬بوو،‭ ‬كه‌چى‭ ‬ئێستا‭ ‬زۆر‭ ‬به‌‭ ‬داخه‌وه‌‭ ‬به‌شێك‭ ‬له‌‭ ‬هێزه‌‭ ‬سیاسییه‌كانى‭ ‬ئه‌م‭ ‬به‌شه‌،‭ ‬سه‌رۆكى‭ ‬هه‌رێمى‭ ‬كوردستان‭ ‬به‌‭ ‬سه‌رۆكى‭ ‬خۆیان‭ ‬نازانن‭! ‬به‌‭ ‬دیوێكى‭ ‬تردا‭ ‬ده‌یانه‌وێت‭ ‬له‌و‭ ‬تاكه‌‭ ‬سه‌رۆكه‌ش‭ ‬بده‌ن،‭ ‬كه‌‭ ‬تا‭ ‬ئێستا‭ ‬سه‌رۆكێكى‭ ‬بێ‭ ‬ڕكه‌به‌ره‌،‭ ‬خۆ‭ ‬ئه‌گه‌ر‭ ‬به‌‭ ‬چاوێكى‭ ‬واقیعى‭ ‬و‭ ‬زانستیی‭ ‬مێژووییه‌وه‌‭ ‬له‌و‭ ‬ڕووداوه‌‭ ‬و‭ ‬به‌رواوردى‭ ‬به‌‭ ‬ئێستاوه‌‭ ‬بڕوانین،‭ ‬ده‌گه‌ینه‌‭ ‬ئه‌وه‌ى،‭ ‬كه‌‭ ‬ئێمه‌‭ ‬دواى‭ (‬93‭) ‬ساڵ‭ ‬له‌برى‭ ‬ئه‌وه‌ى‭ ‬به‌ره‌و‭ ‬پێشه‌وه‌‭ ‬چووبین،‭ ‬به‌ره‌و‭ ‬دواوه‌‭ ‬گه‌ڕاوینه‌ته‌وه‌‭! ‬ئه‌وه‌ش‭ ‬به‌و‭ ‬به‌ڵگه‌یه‌ى‭ ‬ئه‌گه‌ر‭ ‬بۆ‭ ‬چاره‌كه‌‭ ‬سه‌ده‌یه‌ك‭ ‬بێت،‭ ‬به‌شێك‭ ‬له‌‭ ‬باشوورى‭ ‬كوردستان‭ ‬ئازاد‭ ‬كرابێت‭ ‬و‭ ‬بۆ‭ (‬ده‌‭) ‬ساڵ‭ ‬بێت‭ ‬خاوه‌نى‭ ‬سه‌رۆكى‭ ‬هه‌رێمى‭ ‬خۆی‭ ‬هه‌بێت،‭ ‬ئه‌مه‌و‭ ‬زلهێزه‌كانى‭ ‬جیهان‭ ‬ئه‌و‭ ‬كه‌سایه‌تییه‌‭ ‬واتا‭ ‬به‌ڕێز‭ (‬مه‌سعود‭ ‬بارزانى‭) ‬وه‌ك‭ ‬سه‌رۆكى‭ ‬هه‌رێمى‭ ‬كوردستان‭ ‬ته‌ماشا‭ ‬بكه‌ن‭ ‬و‭ ‬لێ‭ ‬بڕوانن‭ ‬و‭ ‬میوانداریى‭ ‬وڵاته‌كانیان‭ ‬بكه‌ن،‭ ‬ته‌نانه‌ت‭ ‬وه‌ك‭ ‬سه‌رۆكى‭ ‬هه‌رێمیش‭ ‬سه‌ردانى‭ ‬بكه‌ن،‭ ‬بۆ‭ ‬ده‌بێت‭ ‬له‌ناوخۆ‭ ‬خه‌ڵكانێك‭ ‬به‌‭ ‬سه‌رۆكی‭ ‬خۆیانى‭ ‬نه‌زانن‭! ‬یان‭ ‬ده‌بێت‭ ‬بۆ‭ ‬له‌‭ ‬خۆرهه‌ڵاتى‭ ‬كوردستان‭ ‬دواى‭ ‬ئه‌و‭ ‬مێژووه‌‭ ‬له‌برى‭ ‬ئه‌وه‌ى‭ ‬سه‌رۆكێكى‭ ‬نه‌ته‌وه‌یی‭ ‬هه‌بێت،‭ ‬چه‌ندین‭ ‬سه‌ركرده‌ى‭ ‬پارته‌‭ ‬سیاسییه‌كانى‭ ‬ئه‌و‭ ‬به‌شه‌ى‭ ‬كوردستان‭ ‬خۆیان‭ ‬به‌‭ ‬سه‌رۆكى‭ ‬بزانن؟‭ ‬یان‭ ‬هه‌ریه‌ك‭ ‬له‌وان‭ ‬ئه‌و‭ ‬ڕاستییه‌‭ ‬مێژووییه‌‭ ‬و‭ ‬په‌نده‌‭ ‬كورده‌وارییه‌یان‭ ‬نه‌بیستووه‌،‭ ‬كه‌‭ ‬گوتراوه‌‭ ‬ششگوندێك‭ ‬و‭ ‬دوو‭ ‬كوێخایان‭ ‬نه‌وتووه‌‌‌؟‭ ‬یان‭ ‬ئێمه‌ى‭ ‬كورد‭ ‬وا‭ ‬ڕاهاتووین‭ ‬هه‌میشه‌‭ ‬خۆمان‭ ‬به‌‭ ‬كه‌م‭ ‬بزانین‭ ‬و‭ ‬گه‌وره‌یی‭ ‬خۆمان‭ ‬له‌‭ ‬زۆریى‭ ‬سه‌ركرده‌دا‭ ‬ببینینه‌وه‌‭! ‬لاشم‭ ‬وایه‌‭ ‬هه‌ر‭ ‬ئه‌وه‌ش‭ ‬هۆكارى‭ ‬ئه‌وه‌یه‌،‭ ‬تا‭ ‬ئێستا‭ ‬خه‌بات‭ ‬له‌‭ ‬خۆرهه‌ڵاتى‭ ‬كوردستان‭ ‬له‌‭ ‬خاڵى‭ ‬سفردایه‌‭ ‬و‭ ‬له‌‭ ‬باشووریش‭ ‬دواى‭ (‬24‭) ‬ساڵ‭ ‬له‌‭ ‬ته‌مه‌نى‭ ‬حكوومه‌تى‭ ‬هه‌رێمى‭ ‬كوردستان،‭ ‬هه‌نوكه‌ش‭ ‬كه‌سان‭ ‬و‭ ‬لایه‌نانێك‭ ‬له‌م‭ ‬هه‌رێمه‌‭ ‬چاوى‭ ‬مووچه‌یان‭ ‬له‌‭ ‬به‌غدایه‌‭!‬

‭ ‬له‌‭ ‬دوا‭ ‬په‌یڤدا‭ ‬نابێت‭ ‬ئه‌وه‌ش‭ ‬له‌یاد‭ ‬بكه‌ین،‭ ‬كه‌‭ ‬هه‌ریه‌ك‭ ‬له‌‭ (‬شێخ‭ ‬مه‌حموودى‭ ‬نه‌مر‭) ‬له‌نێوان‭ ‬ساڵانى‭ (‬1914‭-‬1956ز‭)‬دا‭ ‬سه‌ركرده‌ى‭ ‬هه‌ره‌‭ ‬دیارى‭ ‬باشوورى‭ ‬كوردستان‭ ‬و‭ ‬یه‌كه‌م‭ ‬مه‌لیكى‭ ‬كوردستانیش‭ ‬بوو‭ ‬له‌‭ ‬قۆناغى‭ ‬مێژووى‭ ‬هاوچه‌رخدا،‭ ‬كاتێك‭ ‬له‌‭ (‬10ى‭ ‬تشرینى‭ ‬یه‌كه‌مى1922ز‭) ‬وه‌ك‭ ‬مه‌لیكى‭ ‬باشوورى‭ ‬كوردستان‭ ‬له‌لایه‌ن‭ ‬حكوومه‌تى‭ ‬به‌ریتانیاوه‌‭ ‬دیاری‭ ‬كرا‭ ‬و‭ ‬دواتر‭ ‬حكوومه‌تى‭ ‬پادشایه‌تیى‭ ‬عێراقى‭ ‬له‌‭ (‬21ى‭ ‬كانوونى‭ ‬یه‌كه‌مى1922ز‭) ‬دانى‭ ‬پێدا‭ ‬نا‭. ‬هه‌رچى‭ (‬ئیسماعیل‭ ‬خانى‭ ‬شكاك‭)‬ه‌‭ ‬له‌نێوان‭ ‬ساڵانى‭ (‬1918‭-‬1930ز‭)‬دا‭ ‬له‌‭ (‬دوو‭) ‬قۆناغ‭ ‬واته‌‭ ‬له‌نێوان‭ ‬ساڵانى‭ (‬1918‭-‬1922ز‭)‬و‭ (‬1925‭-‬1930ز‭) ‬سه‌ركردایه‌تیى‭ ‬خه‌باتى‭ ‬ڕزگاریخوازى‭ ‬خۆرهه‌ڵاتى‭ ‬كوردستانى‭ ‬كرد‭. ‬دواجار‭ ‬یه‌كه‌میان‭ ‬له‌‭ ‬تاڕاوگه‌‭ ‬له‌‭ (‬به‌غدا‭)‬ى‭ ‬پایته‌ختى‭ ‬ده‌وڵه‌تى‭ ‬عێراق‭ ‬كۆچى‭ ‬دوایی‭ ‬كرد‭ ‬و‭ ‬دووه‌میشیان‭ ‬له‌لایه‌ن‭ ‬هێزه‌كانى‭ ‬ده‌وڵه‌تى‭ ‬شاهه‌نشاهى‭ ‬ئێرانییه‌وه‌‭ ‬تیرۆر‭ ‬كرا‭. ‬ئه‌وه‌ش‭ ‬به‌و‭ ‬مانایه‌ى‭ ‬هه‌ردووكیان‭ ‬خه‌بات‭ ‬و‭ ‬ماندوبوونیان‭ ‬بۆ‭ ‬سامان‭ ‬و‭ ‬ده‌سه‌ڵات‭ ‬نه‌بوو،‭ ‬به‌ڵكو‭ ‬بۆ‭ ‬كوردایه‌تى‭ ‬بوو،‭ ‬كه‌چى‭ ‬دواى‭ ‬نزیك‭ ‬به‌‭ ‬سه‌ده‌یه‌ك‭ ‬سه‌ركرده‌كانمان،‭ ‬گره‌و‭ ‬له‌سه‌ر‭ ‬داهات‭ ‬و‭ ‬ده‌سه‌ڵاتى‭ ‬زیاتر‭ ‬ده‌كه‌ین‭!‬ت

سه‌رچاوه‭:‬

1‭ – ‬ئه‌حمه‌د‭ ‬خواجه‌‭: ‬چیم‭ ‬دی‭.‬

2‭ -‬ترەفیق‭ ‬حیلمى‭: ‬یاداشت‭.‬

3‭ – ‬محەمەد‭ ‬ڕەسوڵ‭ ‬هاوار‭: ‬شێخ‭ ‬مه‌حموودى‭ ‬قاره‌مان‭.‬ت