History Of Kurdistan مالپه‌رێكی تایبه‌ته به مێژووی كورد و جیهان
شه‌فه‌ق نيوز/ له‌ساڵ (502 ك – 1117ز) سوڵتان محه‌مه‌د سه‌لجووقى ، وڵات فارس سپارده (جه‌لاله‌دین جاوڵى خوانسالار) ك ناسرياويد وه(جاوڵى سه‌قاوو) ك لاله و ئه‌تابه‌گى كوڕى بوين ، ئمجا وه‌ختیگ روێ له فارس كرد كوڕه‌گه‌ى سوڵتان وه‌ل خوه‌یا برد ك ناوى (چغرى ) بوى له ته‌مه‌ن دو ساڵان و گوایا سوڵتان فه‌رمانیش داویگ بكه‌فیگه گیان یاخیه‌یل و پیاگخراوه‌یل و بنبڕیان بكه‌یگ و كاروبار وڵات وه‌ره‌و خاسى بووه‌یگ. جاوڵى ك ره‌سیه ناوه‌ند وڵات فارس له‌هه‌ریم ژیرده‌س (میر یه‌ڵده‌جى) داوه‌زى، ك یه‌كیگ بوى له نه‌وكه‌ره‌یل فريه گه‌وراى سوڵتان مه‌لكشا و شاره‌یل كه‌لیل و سه‌رماه و ئسته‌خر وه‌ده‌سیه‌و بوى.
جاوڵى وه فه‌نبازى ئه‌و مناڵ دوساڵانه هووكاره‌ى وشه‌ى ” بگیر بگر ” كردوید وه‌فارسى، دى هه‌ركه‌سیگ بهاتياده دیوانى وتیاد (بگیر)و پاسه‌وانه‌یلیش گرتیانه‌ى و كوشتیانه‌ى، ئى جاوڵیه جواو كلكرد ئه‌را (میر به‌لده‌جى) ك بایده دیده‌ن شازاده چغرى. هه‌ناى ك به‌ڵده‌جى هات ئه‌را دیده‌نى ، كوڕه سوڵتان یه‌كسه‌ر هاوار كرد ” بگیر “، پاسه‌وانه‌یل یه‌كسه‌ر گرتنه‌ى و كوشتنه‌ى و ماڵى تاڵان كردن.
به‌ڵده‌جى ماڵ و مناڵ و دارایى خوه‌ى له قه‌ڵاى (ئسته‌خر) داناوید ك سه‌ختترین قه‌ڵایگ بوى و یه‌كیگ له وه‌زیره‌یل خوه‌ى له‌تى كردویده جینشین خوه‌ى و ناوى (جه‌هروومى) بوى . وه‌لى ئى جه‌هروومیه له به‌ڵده‌جى یاخى بوید و خیزانه‌گه‌ى و بڕيگ سامان و ناوماڵه ئه‌راى خستویده ده‌یشت و ده‌روازه‌ى قه‌ڵاگه به‌ساوید. دى له‌وه‌ختیگ ك جاوڵى ئه‌و ناوه داگیر كرد، قه‌ڵاگه واز كردو داره‌ى ده‌سه‌و، له‌ى حاڵه‌تیشه شماره‌يگ میر و سه‌ركرده‌و ئێڵ شوانكاره له وڵات فارس بوین. مه‌ردم شوانكاره‌یش ئه‌وه‌نه فريه بوین له هساو ناتن و سه‌رگه‌ورایان (حه‌سه‌ن كوڕ موبارز) بوى ك نازناوى (خوسره‌و) بوى و ناوچه‌ى فه‌ساو بڕيگ له‌شوونه‌یل تر له‌ژیر ده‌سڵاتى بوى، جاوڵى نامه‌یگ ئه‌راى نویساو داوا له‌لى كرد بایده خزمه‌ت شازاده چغرى. خوسره‌و له‌جواو ئه‌و نامه ئه‌راى نویسا: من نه‌وكه‌ر سوڵتانم و سه‌ر ریز و نه‌وازش داچه‌منم، وه‌لى هویچ وه‌ختیگ نا‌تویه‌نم بامه ئه‌و ناوه‌و خوه‌م په‌يخام كلكه‌م ئه‌را سوڵتان و خاسیش له‌و كرده‌وه‌ى جوانه ئاگادارم ك جه‌نابد ده‌رهه‌ق وه به‌ڵده‌جى و كه‌سه‌یل تر ئه‌نجامى دایده .
جاوڵى وه‌ختى ئى هه‌واڵه ره‌سیه‌پى كه‌فتنه فه‌ن وفیڵ وته‌ڵه‌كه‌بازى وئاگادار داروده‌سه‌ى كرد و وته‌پیان دى روى نه‌یریم له وڵات فارس بمینیم، دى وڵات هیلیده‌ى جى و ئه‌چێده‌و ئه‌را خزمه‌ت سوڵتان. وه‌ى فه‌ن وفیڵه بنه‌و بارگه‌ى خوه‌ى پیچاوه‌و كه‌فته‌ڕى، ئى هه‌واڵیشه ره‌سیه خوسره‌و، خوسره‌ویش ك ئى هه‌واڵه ژنه‌فت ئارامه‌و بوى و خوه‌شى كرد.
جاوڵى وه‌گووره‌ى پلانيگ ك ژير وه‌ژير دايناوێد، وه پیچه‌ڕیيا وه‌ل چه‌ن كه‌سیگ له یاوه‌ره‌یلى گله‌وخواردو له‌ناكاو په‌لامار ماڵ خوسره‌و دا له‌وه‌ختیگ ك خوسره‌و مه‌س و سه‌رخوه‌ش بوى و پاڵه‌و داوید له‌لى.
فه‌زڵه‌وه‌یه برارزاى تواس ئاگاداریه‌و بكا، خه‌و چه‌وى گرتوید و ناته خه‌وه‌ر، ئمجا فه‌زڵه‌وه‌یه كویزه‌یگ پڕ له‌ئاو سه‌رد رشانه بان سه‌رى و له‌خه‌و هه‌ڵساو له‌مه‌رام جاوڵى ره‌سیه‌وه‌و سوار بوى وه‌ره‌و قه‌ڵاگه ك له‌ناونى دو كویه‌ى سه‌خت بوى. له‌ولايشه‌و جاوڵى كه‌فته تاڵان وكوشتن مه‌ردم بیده‌سڵات و بیچه‌ك و دوياى ئه‌وه‌يش روى كرده شار فه‌ساو داگیرى كرد و كه‌فته تاڵان و گرتن ئه‌و دویاى وڵات فارس ، ك شار جه‌هرم (گه‌رم)یش یه‌كیگ بوى شوونه‌يله. له‌شوون ئه‌وه‌یش روى كرده خوسره‌و و ده‌ورى داو حاڵى هاورده ته‌نگ، وه‌لى هه‌ناى ك ته‌ماشا كرد قه‌ڵاگه سه‌خته‌و هیز و ئازووقه‌و خوه‌راكى فره‌س، دى زانست ئابڵوقه‌داينى قانجاز ئه‌راى نه‌یريد هه‌ر له‌وه‌ر ئه‌وه‌يش ناچار بوى و ئاشته‌و بوى وه‌ل خوسره‌و تا بتویه‌نید ئه‌و دویاى وڵات فارس داگیر بكا. دزياخريش روى كرده شیراز و داگیرى كرد و كرده‌ى ناوچه‌ى فه‌رمانڕه‌وایى و له‌وراوه روى كرده (كارزۆن) ك فه‌رمانڕه‌واگه‌ى (ئه‌بو سه‌عد كوڕ محه‌مه‌د”مه‌ما”) بوى و یه‌كیگ بوى له سه‌ركرده‌یل گه‌وراى شوانكاره و له‌قه‌ڵاگه ده‌ورى داو تا 2 ساڵ ئازووقه‌ى ته‌واو نه‌وى، يه‌يش ناچار بوى و یه‌كیگ له پیاوه‌یلى كلكرده لاى ئه‌بو سه‌عد ئه‌را ئاشتى و ریككه‌فتن، ئه‌بو سه‌عدیش پیاوه‌گه كوشت. ئمجا جاوڵى بڕ‌یگ شێخ و مه‌لا و ده‌وریش كلكرده لاى ئه‌را ناوجیكردن، ئه‌بو سه‌عد وه‌سه‌به‌ب ئه‌و خیانه‌تكاره‌یله ك بوینه لایه‌نگر دوشمن و هاتوین و داواى ریككه‌فتن كردیان هویره‌و كرد و گشتیان تیر كرد له كه‌شك و هه‌لیسه‌و خواردن تا ته‌واو تیر بوین و دوياخريش ده‌ستووردا گشتیان بوه‌سنه‌و تا ته‌واو شه‌كه‌ت بوین و مردن، وه‌لى له‌شوون ماوه‌یگ ئاو و ئازووقه‌و چه‌ك و تفاق ناو قه‌ڵاگه ته‌واو بوى، دى ناچار بوى په‌رچه‌م چه‌رمگ هه‌ڵكرد و قه‌ڵاگه دا ده‌سه‌و، فره وه‌پى نه‌چى جاوڵى كه‌فته به‌دڕه‌فتارى، ئه‌بو سه‌عديش سه‌رخوه‌ى هه‌ڵگرد و هه‌یواى ، جاوڵى كلكرد مناڵه‌یلى ده‌سگیر كردو مه‌ردم كلكرد ئه‌را ده‌سگیركردنى، ئه‌و مه‌ردميشه له‌ناو ریگه تویش كابرایگ هاتن چشتیگ له‌بن هه‌نگڵى بوى، له‌لى پرسین ئه‌وه چه‌س؟ وت : خواردنه ، وه‌ختیگ وشكاننه‌ى دین گوشت و مامر و حه‌ڵواو شرینیه ، وتنه‌پى ئه‌یه خوه‌راك تن نیه، راس قسه بكه ئه‌را كیده‌و ده‌سكردنه ئازارداینى، كابرایش ناچار بوى ئاشكراى كرد و وت : به‌مه‌ى ئه‌را ئه‌بو سه‌عد له‌جه‌وه‌ڵه‌گه خوه‌ى شارده‌سه‌و، ئمجا مه‌ردمه‌گه كابرا دانه‌وه‌ر و كه‌فتنه مینه‌كردن ئه‌بو سه‌عد و گرتنه‌ى و بردنه‌ى ئه‌را جاوڵى و كوشته‌ى.
جاوڵى كه‌فته فه‌ن وفیڵ و چى له‌ریگه‌ى “كرمان”ه‌و روى كرده “ره‌نه”و خوه‌ى له‌یوا نیشاندا ك له‌شكر(شا ئه‌رسه‌لان)ه‌و هاته‌سه‌ڕا ده‌سميه‌ت مه‌ردم ئه‌و ناوچه. مه‌ردمه‌گه‌يش وه خوه‌شیه‌و پیشوازى له‌لى كردن و ری ئه‌راى واز كردن، وه‌ختیگ ك جاوڵى له‌و فه‌ن وفیڵه سه‌ركه‌فت شمشیر له‌مه‌ردمه‌گه كیشاو كه‌فته كوشتن وبڕین مه‌ردم و ناوچه‌ى (داراب گرد)يش تاڵان كردو گله‌وخوارد و دویاى ئه‌وه نامه‌یگيش نویسا ئه‌را ” میرحه‌سه‌ن موبارز ( خوسره‌و) ” و له‌تى نویسا ك تواید بچوود ئه‌را كرمان ئه‌را هاوردنه‌وه‌ى ئه‌و شوانكاره‌یله ك كووچكردنه‌سه كرمان و داوا له‌لى كرد وه‌لیا بچويد .
خوسره‌ويش ناچار بوى وه‌لیا بچيد، له هه‌مان وه‌خت جاوڵى نامه‌یگیش نویساويد ئه‌را فه‌رمانڕه‌واى كرمان ك ناوى ( قازى ئه‌بو تاهر عه‌بدوڵڵا كوڕ تاهر قازى شیراز) بوى ، ك داوا له‌لى كردوید شوانكاره‌یل كله‌و بكا ئه‌را شوون و ماواى خوه‌یان، وه‌لى فه‌رمانڕه‌واى كرمان نویساويد ئیڵ شوانكاره په‌یڕه‌وكه‌ر فه‌رمان سوڵتانن و ئه‌وان له‌تاو سته‌م و به‌دڕه‌فتارى ده‌سڵاته‌گه هه‌ریم خوه‌یان هیشتنه‌سه‌جى و هاتنه‌سه هه‌ریمیگ تر ژیرده‌س سوڵتان و گله‌وخواردنیان زه‌حمه‌ته.
جاوڵى له‌ى جواوه ناڕه‌حه‌ت بوى و قینى هه‌ڵسیاو په‌لامار كرمان دا ، وه‌ختیگ ره‌سیه (پراك – فراك) (میر موسا) شه‌و وه‌له‌شكر كرمانه‌و په‌لامار له‌شكره‌گه‌ى دا و هه‌ر وه‌و شه‌وه له‌شكر جاوڵى كوشتار فره‌یگ له‌لى كه‌فته‌وه‌و جاوڵى خوه‌یشى هه‌یواى، دى ده‌مه‌و شه‌وه‌كى جاوڵى ك چه‌وى كه‌فت بیجگه حه‌سه‌ن موبارز و كوڕه‌گه‌ى ئه‌بو سه‌عد ك خوه‌ى باوگى كوشتويد، كه‌س تر له‌شوونى نه‌مه‌ندوید له‌ڕخا په‌شووكیا. حه‌سه‌ن موبارز هه‌ناى ك دیه‌ى ره‌نگى زه‌رده‌و بویه‌و ترس له‌لى نيشگه، وته‌پى: جاوڵى رخد نه‌چوود، ئیمه كوردیم، له‌وه‌خت ته‌نگانه پشت له‌لیقه‌ومیاگ وڵ نا‌كه‌یم و ئنتقام له بیده‌سڵات نا‌كه‌یم و نامه‌ردانه كه‌س ناكوشیم. وه‌ى جووره حه‌سه‌ن و جاوڵى و كوڕه‌گه‌ى ئه‌بو سه‌عد “مه‌ما” گله‌وخواردن وه‌ره‌و (فه‌سا).
مه‌لا جه‌ميل رۆژبه‌يانى
