‎هۆلۆکۆستی کورد

‎قوتابی:عمر خليل خالد
‎قوتابی لە زانکۆی سۆران بەشی مێژوو قۆناغی چوارەم

‎هۆلۆکۆستی کورد وەک یەکێک لە بابەتە تراژیدی و چاوپۆشیکراو لە مێژووی نوێدا ئامادەیی هەیە، کە بە ستەم و توندوتیژی و دڕندەیی سیستماتیکی دژ بە گەلی کورد تایبەتمەندە. لە کاتێکدا دەستەواژەی “هۆلۆکۆست” بە شێوەیەکی دیاریکراو وێنەی جینۆسایدی جوولەکەکان لەڕۆژگاری جەنگی جیهانی دووەمدا وەبیر دەهێنێتەوە، بەڵام ئاماژەیە بۆ نموونەکانی تری قڕکردنی بەکۆمەڵ و پاکتاوی نەتەوەیی دەگرێتەوە، لەوانەش ئەو ترسناکییانەی کە دانیشتوانی کورد لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بەرگەیان گرتووە.

‎ڕەگ و ڕیشەی هۆلۆکۆستی کورد دەگەڕێتەوە بۆ سەوبەندی هەڵوەشاندنەوەی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی و دواتر نەخشاندنی ناوچەکە لەلایەن زلهێزە کۆلۆنیالیستەکانەوە، کە فرەچەشنی نەتەوەیی و کولتووری دانیشتووانەکەیان پشتگوێ خست.
‎ کورد کە گەلێکی ڕەسەنە و خاوەن زمان و کولتوور و مێژوویەکی جیاوازە، لەناو دەوڵەتە نەتەوەییە تازە پێکهاتووەکانی تورکیا، ئێران، عێراق و سووریادا پەراوێزخراو و چەوساوەیی بینیەوە.

‎بە درێژایی سەدەی بیستەم، ڕژێمە جۆراوجۆرەکانی ناوچەکە بە سیاسەتی ئاسمیلەکردن و جیاکاری و توندوتیژی هەوڵیان دەدا ناسنامەی کورد و خواستەکانی ئۆتۆنۆمی سەرکوت بکەن لەباری ببەن. هۆلۆکۆستی کورد لە چەند قۆناغێکدا و لەژێر دەسەڵاتدارە جیاوازەکاندا پەرەی سەند، بەڵام جەوهەرەکەی وەک یەک مایەوە: بەئامانجکردن و ملکەچکردنی بە ئەنقەستی دانیشتوانی کورد.

‎لە عێراق، ڕژێمی بەعسی سەدام حوسێن یەکێک لە ئەڵقە هەرە ناشرینەکانی هۆلۆکۆستی کوردەکانی لەگەڵ جینۆسایدی ئەنفال لە کۆتایی هەشتاکانی سەدەی ڕابردوودا ئەنجامدا. ئەم هەڵمەتە قڕکردنە ئامانجی هەڵوەشاندنەوەی بەرخۆدانی کورد و چەسپاندنی کۆنترۆڵی بەغدا بوو بەسەر ناوچەکانی باکوردا. بەکارهێنانی چەکی کیمیایی و لەسێدارەدانی بەکۆمەڵ و ئاوارەبوونی زۆرەملێ تایبەتمەندی ئەو تاکتیکە دڕندانەیە بوو کە هێزەکانی سەدام بەکاریان دەهێنا.

‎بە هەمان شێوە لە تورکیا، حکومەتە یەک لە دوای یەکەکان خەریکی هەڵمەتی سەرکوتکردن بوون لە دژی پێکهاتە کوردەکان، بەتایبەتی لە کاتی ململانێی کورد-تورک کە لە هەشتاکانی سەدەی ڕابردوودا سەریهەڵدا. ئۆپراسیۆنەکانی دژە یاخیبوونی دەوڵەتی تورکیا خەڵکی مەدەنی کوردیان کردە ئامانج و لە ئەنجامدا پێشێلکاری بەربڵاوی مافی مرۆڤ و ئاوارەبوونیان لێکەوتەوە. سەرکوتکردنی زمان و کولتووری کوردی، ئازارەکانی دانیشتوانی کوردی زیاتر ئاڵۆزتر کرد.

‎هەروەها ئێران و سوریا لە مێژووی خۆیاندا لاپەڕەی تاریکیان هەیە سەبارەت بە مامەڵەکردن لەگەڵ کورد، بە سیاسەتی هەڵاواردن و ئاوارەکردنی زۆرەملێ و توندوتیژی بە ئامانجی سەرکوتکردنی شوناس و خواستە سیاسییەکانی کورد.

‎سەرەڕای ئەو توندوتیژی و ستەمکارییە بەربڵاوەی کە ڕووبەڕووی بووەوە، گەلی کورد لە خەباتی خۆیدا بۆ دانپێدانان و یەکسانی و دادپەروەری، خۆڕاگری و کۆڵنەدانێکی بەرچاوی نیشانداوە. بزووتنەوە سیاسییە کوردییەکان و گرووپە چەکدارەکان شێلگێرانە خەباتیان کردووە بۆ ئۆتۆنۆمی و چارەی خۆنووسین.
‎هۆلۆکۆستى کورد تا ئێستاش پرسێکى پڕ ئازار و چاره سەر نەکراوه، لازمە کۆمەڵگای نێودەوڵەتی دان بە واقیعی هۆلۆکۆستی کورددا بنێت و لێپرسینەوە لە بەرپرسانی ئەو تاوانانە بکات کە دژی گەلی کورد ئەنجام دراوە و پاڵپشتی لە هەوڵەکان بکات بۆ ساڕێژکردنی ئەو برینە بەسوێیەی کە هەمیشە بە جەستەی ئایدیاڵی کورد لکاوەو بەرگەی گرتووە.

‎١-مارف عومەر گوڵ، جینۆسایدی گەلی کورد لەبەر ڕۆشنایی یاسای نێودەوڵەتاندا، چ 4، چاپخانەی ئاراس، هەولێر، 2007.
‎٢-حامد الحمداني – لمحات من تاريخ حركة التحرر الكوردية في العراق 2010
‎٣-ريكار مزورى،مێژووی جینۆسایدی گەلی کورد،کوردانی باشور وەک نمونە،،2013
‎٤-الخزرجي، نزار عبد الكريم فيصل (2014). الحرب العراقية الايرانية 1980-1988
‎٥-د.محمد احسان،الصمت ابادة جماعية في كردستان العراق،الناشر دار المدى-بغداد